Arbitraż a sądy państwowe (powszechne)

Kontrahenci mogą zdecydować, czy chcą, aby ich spór został rozstrzygnięty przez sąd państwowy (powszechny), czy w drodze arbitrażu. Wyboru tego można dokonać jeszcze przed powstaniem konfliktu – to właśnie w zawieranych umowach strony najczęściej umieszczają klauzulę arbitrażową. Z naszej praktyki wynika, że rzadko kiedy uzgadniają one sposób procedowania, gdy problematyczna kwestia już zaistnieje. Strony stają się wówczas mniej skłonne do dyskusji nad metodą jej rozstrzygania, ponieważ są zbyt uwikłane w konflikt co do meritum. Ponadto, po ostatnich zmianach przepisów, jeśli spór już toczy się przed sądem państwowym, nadal można go poddać pod rozstrzygnięcie sądu polubownego – jest to nowy środek, który nie zdążył jeszcze wykazać swojej przydatności. Jaką zatem drogę strony powinny wybrać: arbitrażową czy przed sądem państwowym.

Arbitraż

Arbitraż może być szybszą drogą do uzyskania orzeczenia. Jeśli jednak wyrok sądu polubownego nie zostanie dobrowolnie wykonany przez przegrywającego, do jego wykonania konieczne jest zatwierdzenie go przez sąd państwowy w postępowaniu postarbitrażowym. Takie zatwierdzające badanie ogranicza się wyłącznie do sprawdzenia, czy przed sądem polubownym zostały zachowane najbardziej podstawowe prawa strony (sprawa nie jest ponownie weryfikowana pod względem merytorycznym), dlatego też ostatecznie arbitraż powinien okazać się szybszą ścieżką. Zauważamy również, że polskie sądy prezentują postawę proarbitrażową i raczej nie uchylają wyroków sądów polubownych, chyba że – jak to zresztą stanowi prawo – jest to absolutnie konieczne. Dodatkowo niektóre regulaminy arbitrażowe przewidują możliwość tzw. wczesnego rozstrzygnięcia żądań, co również może w pewnym stopniu przyczynić się do zwiększenia sprawności i efektywności postępowania. Arbitraż jest zazwyczaj jednoinstancyjny, co pozwala na szybsze uzyskanie wyroku; oznacza to jednak, że orzeczenie nie podlega w zasadzie ponownej kontroli merytorycznej. Strony decydują się na arbitraż także dlatego, że sąd polubowny może zapewniać bardziej elastyczne i przyjazne dla biznesu podejście do spornej kwestii – rozstrzyganej przy tym na podstawie praktyki rynkowej zamiast rygorystycznego trzymania się wymogów określonych w przepisach prawa.

Sąd państwowy

Niektórzy twierdzą, że postępowanie przed sądem państwowym może okazać się tańsze. W arbitrażu na wyższym poziomie plasować się mogą opłaty uiszczane inicjalnie przez powoda oraz wyższy może być zwrot tych opłat i kosztów reprezentacji prawnej ostatecznie zasądzany od strony przegrywającej. Ponadto sąd polubowny może nie być opłacalny w przypadku drobnych roszczeń. Arbitraż może nie być odpowiednią ścieżką dla projektów, w których uczestniczy kilka podmiotów powiązanych ze stronami (dostawcy, banki czy udzielający gwarancji ubezpieczeniowych): w przypadku sporu ważne może być wprowadzenie takiego wykonawcy lub dostawcy jako podmiotu trzeciego do postępowania (ze względu na potencjalne roszczenie regresowe) lub dochodzenie roszczeń pieniężnych bezpośrednio od nich (np. od banków czy podmiotów udzielających gwarancji ubezpieczeniowych). Opcja ta może okazać się niemożliwa przed sądem polubownym ze względu na brak klauzuli arbitrażowej podpisanej z tymi podmiotami (np. mogą one nie być związane żadną klauzulą arbitrażową lub mogą być związane różnymi klauzulami arbitrażowymi – różnymi sądami arbitrażowymi lub różnymi zasadami postępowania). Dlatego też zawsze doradzamy naszym klientom, aby taka sama klauzula arbitrażowa została wprowadzona do każdej umowy związanej z danym projektem;
w przeciwnym razie spowodować to może skierowanie poszczególnych roszczeń na różne ścieżki rozwiązywania sporów. Wreszcie, procedura obowiązująca przed sądami państwowymi przewiduje przyspieszone postępowania, które pozwalają między innymi na wydawanie nakazów zapłaty umożliwiających zabezpieczenie roszczeń (np. zajęcie majątku strony przeciwnej), jeśli opierają się one na określonych dokumentach potwierdzających roszczenie, np. akceptacji roszczenia.